President Donald Trump laat zich dagelijks gelden met pesterige uitspraken over tegenstanders én bondgenoten. Als Europa de stortvloed aan verbale verwijten wil weerstaan, moet het leren eensgezind op te trekken, schrijft bestuursadviseur Peter de Bruin.

Het ongeloof in Europa was groot na de hoogoplopende ruzie tussen de Amerikaanse president Donald Trump en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in de Oval Office. Vanuit alle hoeken van het continent stroomden steunbetuigingen binnen voor Oekraïne. Ook kwamen Europese regeringsleiders bijeen in Londen om te bepalen hoe te reageren op het onsamenhangende machtsvertoon van Trump.

Het antwoord op deze vraag ligt in het consistent begrenzen van deze onnavolgbare bully. Alleen als tactische eenheid kan de Europese Unie de MAGA-revolutie weerstaan. Een goede analyse van Trumps werkwijze is hiervoor onontbeerlijk.

Disfunctioneel gedrag

Als ‘ceo’ van de Verenigde Staten is Trump vooral (onder)handelaar. Hij plaatst zichzelf in het middelpunt en is altijd op zoek naar winst. In de waarheid en in relaties is hij onverschillig. Hij verdraait feiten en schuwt geen opportunisme. Vrienden blijken opeens vijanden, bondgenoten worden neergezet als dictators. Zijn doel is winst en daarvoor koopt hij loyaliteit. Totdat het tegendeel handiger is. Maar het kan overmorgen ook weer andersom zijn.

Zoals psychoanalyticus en econoom Manfred Kets de Vries in zijn boek Down the rabbit hole of leadership beschrijft ligt aan dit type leider een disfunctioneel gedragspatroon ten grondslag; onvoorspelbaar, niet te volgen en onbegrijpelijk. Dit gedrag is psychopathisch – lijdend aan de meest intense vorm van verslaving aan macht, succes of winst.

Net als op het schoolplein

Trump is voor succes niet alleen onverschillig. Sterker nog – hij plaagt, kleineert, geeft opponenten publiekelijk scheldnamen (‘sleepy Joe’, ‘crooked Hillary’). Net als op het schoolplein. De pestkop reageert z’n diepe angst af. Hij is ten diepste onzeker, maar veelal talentvol, sterk, handig, met een dikke huid én verbaal vaardig.

Gedragseconoom Nicholas Bray beschrijft in zijn studies de zeer dunne lijn tussen genius en psychopaat bij ‘the seductive operational bully’ – de verleidelijke operationele pestkop. De drang naar aandacht en eeuwige roem, als camouflage van het diepe verlangen naar emotionele erkenning, levert een bijna schizofrene demarcatie tussen grote successen en diepe schade. Trump is al een leven lang succesvol, waardoor enige vorm van reflectie niet nodig was.

Wie zit er onder die dikke huid? Ten diepste een man alleen – al heel lang alleen. Hij is niet meer te raken.

Tactisch spel

Europese leiders moeten vanuit deze analyse opereren. Hoe ga je met deze psychopathische pestkop om? Volgens Kets de Vries gaat het erom eensgezind en continu te laten blijken dat je het spel niet meespeelt. Geen spierballentaal, gelijke munt of escalatie. Vergeet handelstarieven als antwoord op handelstarieven. Leidt de pestkop naar een ander straatje.

Hoe moet dat? Allereerst: doe het écht samen. Laat je niet uit elkaar spelen maar trek gezamenlijk op, in álles. Dat is meer dan dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen namens de lidstaten spreekt. Je toont eenheid als de leiders van Europa – Emmanuel Macron, Friedrich Merz, Von der Leyen, Keir Starmer, Dick Schoof – consistent en bij voortduring precies hetzelfde zeggen. Hou een rechte rug als het gaat om de waarheid en om waarden. Confronteer Trump met feiten, zoals Macron bij zijn recente bezoek. Of geef stellig aan: ‘Hier ben ik niet van gediend.’

Behaal winst door Trump van z’n stuk te brengen. Zoals Ronald Reagan in 1980 deed in debat met de op dat moment zittende president, Jimmy Carter: ‘There you go again.’ In één klap parkeerde Reagan alle argumenten van Carter voor een nationale gezondheidsverzekering. Zonder inhoudelijke reactie won Reagan het debat; Carter was van zijn stuk gebracht.

Eenzelfde interventie deed toenmalig PvdA-leider Diederik Samsom in het verkiezingsdebat van 2012 tegenover premier Mark Rutte. Met de opmerking ‘nu doet u het weer’ verwarde Samsom Rutte voldoende om de geloofwaardigheid van de kijker te winnen. Europese leiders hebben dergelijke tactische hoogstandjes nodig hebben om Trump uit balans te brengen, zonder tegen zijn schenen te schoppen.

Zelfcorrigerend

Als het dan toch tot onderhandelen komt, dan moet Europa dat vanuit shared interest doen. Zoals de Mexicaanse president Claudia Sheinbaum in januari deed, door op handen zijnde heffingen af te wikkelen over de as van veiligheid en immigratie. Dan bijt de blaffende hond niet meteen.

Het idee van een tactische eenheid is niet gemakkelijk. Toch laat de geschiedenis zien hoe hiermee narcistische of psychopathische leiders te neutraliseren zijn. Een voorbeeld is hoe Roosevelt en Churchill omgingen met Stalin. Door Stalins ego op te hemelen en te spreken over gelijkwaardige samenwerking, kregen de westerse geallieerden zijn medewerking.

In het geval-Trump is het belangrijk directe confrontatie en publieke vernedering te vermijden, en niet in te gaan op provocaties. Hou een rechte rug op waarden, speel in op ego en benut symboliek.

Uiteindelijk zal de Amerikaanse rechtstaat zelf orde op zaken moeten stellen. Net als op het schoolplein wordt de pestkop met hulp van omstanders door zijn eigen groep gecorrigeerd.

Peter de Bruin is bestuursadviseur